Jern


































































































































26
Mangan ← Jern → Kobolt


↑
Fe
↓
Ru

Jern i periodesystemet
Heile tabellen



Generelle eigenskapar

Namn, kjemisk symbol,
atomnummer
Jern, Fe, 26

Kjemisk serie
Transisjonsmetall

Gruppe, periode, blokk
8, 4, d

Tettleik, hardleik
 7 784 kg/m3, 4,0 (ikkje SI)

Utsjånad
 Glinsande metallisk
med gråskjær
Jern

Atomeigenskapar

Atommasse
 55,845 u (ikkje SI)

Atomradius (berekna)
 140 (156) pm

Kovalent radius
 125 pm

Ioneradius
 64 pm (ladning: +3)

van der Waals radius
(?) pm

Elektronkonfigurasjon
 [Ar]3d64s2{displaystyle 3d^{6}4s^{2}}

Elektron per energinivå
 2, 8, 14, 2

Oksidasjonstrinn (oksid)
 +2, +3, +4, +6 (amfotært)

Krystallstruktur
 Kubisk romsentrert

Fysiske eigenskapar

Tilstandsform
Fast stoff

Smeltepunkt
 1808 K (1535°C)

Kokepunkt
 3023 K (2750°C)

Molart volum
 7,09 cm3/mol

Fordampingsvarme
 349,6 kJ/mol

Smeltevarme
 13,8 kJ/mol

Damptrykk
 7,05 Pa ved 1808 K

Ljodfart
 4910 m/s ved 20 °C

Diverse eigenskapar

Elektronegativitet
 1,83 (Paulings skala)

Spesifikk varmekapasitet
 452 J/(kg·K)

Elektrisk konduktivitet
 9,93 MS/m

Termisk konduktivitet
 80,2 W/(m·K)

Ioniseringspotensial
 762,5 kJ/mol
1561,9 kJ/mol
2957 kJ/mol
5290 kJ/mol

Mest stabile isotopar























































Iso-
top
Naturleg
førekomst
Halverings-
tid (ikkje SI)
NM
NE MeV
(ikkje SI)
NP

54Fe 		5.8%
(stabilt)

55Fe
(kunstig) 		2,73 år
ε 		0,231
55Mn

56Fe
91,72%
(stabilt)

57Fe 		2,2%
(stabilt)

58Fe 		0,28%
(stabilt)

59Fe
(kunstig) 		44,503 d
β−
 1,565
59Co

60Fe
(kunstig) 		1,5 mill. år β−
 3,978
60Co


SI-einingar og STP er brukt unntatt der det er avmerkt

Jern eller jarn er eit metallisk grunnstoff med kjemisk symbol Fe og atomnummer 26. Det høyrer til transisjonsmetalla og er plassert i gruppe 8 i periodesystemet. Jern er eit av dei vanlegaste metalla i jordskorpa. Jern er ferromagnetisk.




Innhaldsliste






  • 1 Utvinning


  • 2 Viktige sambindingar


  • 3 Bruk


  • 4 Biologisk rolle


  • 5 Sjå òg


  • 6 Bakgrunnsstoff





Utvinning |


Jernmalm inneheld jernoksid. Malmen vert redusert til råjern.
Smeltepunktet er 1535 grader celsius, mens kokepunktet er 2750 grader celsius.



Viktige sambindingar |



  • Rust (FeO(OH))


Bruk |


Stål er legeringar som inneheld mykje jern. Desse vert brukt til alt frå kjøkkenreiskap til bygningar. Eigenskapane til stålet er avhengig av kva andre metall som finst i legeringa.



Biologisk rolle |


Jern finst som spormineral i hemoglobin og er viktig for oksygentransport i kroppen.



Sjå òg |



  • Jernalderen

  • Periodesystemet

  • Grunnstoffliste

  • Isotoptabell



Bakgrunnsstoff |



  • Om jern

    Spire Denne kjemiartikkelen er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.





Autoritetsdata


  • WorldCat

  • Store Norske leksikon

  • GND

  • LCCN

  • BNF

  • BNF (data)

  • HDS

  • BNE

  • NDL



-

Popular posts from this blog

Olav Thon

Image
Olav Thon Fødd 29. juni 1923 Ål Yrke forretningsdrivande Olav Thon på Commons Olav Thon (fødd 29. juni 1923) er ein norsk, stort sett sjølvlært forretningsmann, fødd i Ål i Hallingdal, som har gjort store pengar på særleg kjøp, bygging og utvikling av fast eigedom, mellom anna kjøpesentre, hotell og restaurantar, i både Noreg og somme andre land. Han vart Ridder av 1. klasse av St. Olavs Orden i 2003, og er som ivrig friluftsmann æresmedlem i Den Norske Turistforening etter å ha ytt store økonomiske bidrag til foreininga sine hytter og ruter i fjellet. Han er kjend for alltid å gå med ei karakteristisk strikkelue. Olav Thon i samtale med Trond Helleland på sentralbanksjefens årstale i februar 2016 I ung alder reiste Olav Thon til Newcastle for å lære seg engelsk, og han var seinare ei tid i Sveits, der han gjorde forretningar i import og eksport. Deretter tok han til å kjøpe faste eigedomar i Noreg med stor økonomisk suksess, verksemda voks snøgt og v...
Read more

Waikiki

Image
Denne artikkelen kan ha godt av ein språkvask , som reinskar opp målføringa og/eller innfører same språkstilen overalt. Denne artikkelen kan ha godt av ei opprydding for å nå ein høgare standard og/eller for å verta i tråd med standardoppsettet. Sjå korleis du redigerer ei side og stilmanualen for hjelp. Waikiki Land   USA Stat Hawaii Stad Honolulu Wikimedia Commons: Waikiki Utsyn over Waikiki Waikīkī er ein bydel i Honolulu, sør på øya Oahu, som er ei av Hawaii-øyane. Waikīkīstranda er ein av dei meste berømte strendene i verda. Waikīkī strekkjer seg langs stillehavskysten og har ei rekkje velrenommerte hotell. Bydelen er Hawaii-turismens høyborg. På Waikīkī Beach står ei statue av den lokale sportsstjerna Duka Kahanamoku. Kjelder | Denne artikkelen bygger på «Waikiki» frå Wikipedia på bokmål, den 4. november 2018. Denne artikkelen manglar kjelder eller referansar . Hjelp Wikipedia med å finna truverdige kjelder...
Read more

Tårekanal

Image
Tåreapparatet ( a ) Tårekjertel ( b ) Øvre tårepunkt ( c ) Øvre tårekanalikkel ( d ) Tåresekk ( e ) Nedre tårepunkt ( f ) Nedre tårekanalikkel ( g ) Tårekanal Tårekanalen eller nase-tårekanalen (av latin ductus nasolacrimalis ) er ein ductus som frakter overflødige tårer frå tåresekken til nasehola. Opninga inn mot nedre nasegang er delvis tildekt av ei ufullstendig slimhinnefold kalla Hasners ventil. Overflødige tårer strøymer gjennom tårekanalen og trekker inn i nedre nasegang. Dette er grunnen til at ein kan få rennande nase når ein gret, og at ein somme gonger kan kjenne saltsmaken av tårer i munnen. Både tårekanalen og tåresekken er tekt med fleirlaga sylinderepitel som inneheld slimproduserande begerceller, og er begge omgjevne av bindevev. Dakryostenose (tårekanalstenose) er ei innsnevring av tårekanalen som fører til epifora, ei overflod av tårer. Medfødd dakryostenose kan føra til cystisk utviding av tårekanalen ved at det dannast ein dakryocystocele. Personar m...
Read more