Orkidéfamilien











































Orkidear

Ophrys insectifera. Blomen liknar ei hoflue. Arten finst i Noreg.
Ophrys insectifera. Blomen liknar ei hoflue. Arten finst i Noreg.

Utbreiing

Utbreiinga av Orkidear
Utbreiinga av Orkidear

Systematikk

Rike:
Plante Plantae

Underrike:
Viridiplantae

Infrarike:
Streptophyta

Overrekkje:
Landplantar Embryophyta

Rekkje:
Karplantar Tracheophyta

Underrekkje:
Frøplantar Spermatophytina

Orden:
Aspargesordenen Asparagales

Familie:
Orkidear Orchidaceae
Juss., 1789

Orkidéfamilien (eller marihandfamilien) er ein familie i aspargesordenen. Han er den største familien med blomstrande plantar, som omfattar om lag 22-25 000 artar i nesten 900 slekter.[1]
Han er utbreidd over heile verda og har representantar i alle habitattypar bortsett frå på isbrear.
Fleire av slektene har meir enn 1000 artar. Vaniljeslekta er medlem av familien.




Innhaldsliste






  • 1 Utbreiing


  • 2 Klassifisering


  • 3 Skildring


  • 4 Livssyklus


    • 4.1 Forplanting




  • 5 Levekår


  • 6 Orkidear i Noreg


  • 7 Bilete


  • 8 Kjelder





Utbreiing |


Orkidear finst overalt i verda. Hovudvekta av orkideane finst i tropiske strok, men dei finst overalt frå øyer nær Antarktis til Nord-Europa.




  • Latin-Amerika: 250-270 slekter


  • Asia (tropisk): 260-300 slekter


  • Afrika (tropisk): 230-270 slekter


  • Oseania: 50-70 slekter


  • Europa og nord-Asia: 40-60 slekter


  • Nord-Amerika: 20-25 slekter


I Noreg finn ein 36 artar, i 23 slekter. Dei finst i heile landet.



Klassifisering |


Orkideane utgjer familien Orchidaceae, i orden Asparagales. Av di familien er so stor er det noko usemje om dei innbyrdes tilhøva i familien, men i dag er det fem underfamiliar (sjå taksoboks). Underfamilie Epidendroidea er den største, med ca. 15 000 artar i 400 slekter.


Orkideane utgjer familien Orchidaceae, i orden Asparagales. Den fyrste som klassifiserte orkidear var Carl von Linné som registrerte åtte slekter i 1753. Orkideane vart plasserte i sin eigen familie av de Jussieu i 1789, og fire av underfamiliane kom på 1830-talet, klassifisert av John Lindley, orkideklassifiseringas far. Den seinste store klassifiseringa er gjort av Robert Louis Dressier, og det er denne me fylgjer her. Det er seks underfamiliar, some alle er monofyletiske. Utover det er mykje usikkert. Dressier si klassifisering er basert på utsjånad, og genetikk har synt at mange av dei lågare inngrupperingane er parafyletiske. Attåt vert meir enn hundre nye artar skildra i året, som gjer arbeidet enno vanskelegare.



  • Apostasioideae: 16 artar i 2 slekter, finst i Sørvest-Asia.


    • Cypripedioideae: 115 artar i 6 slekter (1 i Noreg), finst i hovudsak tempererte sonar, somme frå tropiske område i Amerika

    • Monandrae:

      • Vanilloideae: 180 artar i 15 slekter og, finst i fuktige tropeområde og det austlege Nordamerika.


        • Epidendroideae: ca. 15 000 artar i over 400 slekter (8 i Noreg). Finst over heile verda.


        • Orchidoideae: 3 630 artar i 108 slekter (9 i Noreg). Finst over heile verda.






Underfamiliane over står i tilhøve til einannan som spesifisert i APG-systemet. Hugs at alle underfamiliane ligg på same «nivå». Di mindre intendert ein familie er, di tidlegare skilde han seg frå dei andre utviklingsmessig.



Skildring |


Alle orkidear er eittfrøblada, slik liljer og alle typar gras òg er. Difor går alle nervane i blada parallelt frå bladfestet og møtest i spissen av bladet.


Alle orkideblomar er symmetriske om ein vertikal akse. Dei har fem kronblad, ofte med sterke fargar, pluss ei «leppe», som er eit omdanna kronblad. Utsjånaden kan variera enormt, og mange orkideblomar vert rekna som svært vakre.



Livssyklus |


Som alle plantar har orkidear generasjonsveksling mellom ein haploid gametofyttgenerasjon, og ein diploid sporofyttgenerasjon. Orkidear er karplantar, so det er sporofytten som er den synlege planten.


Alle artar lever i symbiose med sopp i minsto ein del av livssyklusen. Hjå alle artar treng frøet næring frå sopp.



Forplanting |


Orkideane har veldig ulike og spesialiserte pollineringsstrategiar, men hovudvekta nyttar insekt pollinering. Mange artar er avhengige av ein einaste insektart. Dei slepp difor alt pollenet på ein gong, sidan det kan gå lenge mellom kvar vitjing.


Dei fleste insektpollinerande artane lokkar insekt med fargar og lukt, men få har nektar.


Hjå slekta Ophrys liknar blomen på hoa i arten, og produserer ofte holege kjønnsferomonar. Pollenet vert overført medan hannen freistar para seg. Arten Ophrys insectifera (flugeblom) liknar på ei ho-fluge, og finst i Nordland og på Søraustlandet.


Somme artar vert vitja av orkidefluger, som treng stoff som orkideen skil ut for å produsera feromon.


Somme artar fangar insektet inni blomen. Pollen vert overført når insektet forlèt planten.


Somme artar sjølvpollinerer, og somme forplantar seg ukjøna.



Levekår |





Neottia nidus-avis har ikkje klorofyll. Arten finst i Noreg.


Flestalle orkideartar er epifyttar (veks på andre plantar), og somme av desse er heilt eller delvis parasittiske. Somme artar driv ikkje fotosyntese. Desse er heilt parasittiske, anten på høgare plantar eller på sopp.


Somme artar veks i mose på steinar, og somme er terrale (veks på jord).



Orkidear i Noreg |


Orkidear finst i heile Noreg. Totalt er det 36 artar, frå 23 ulike slekter.


Liste over orkideartar i Noreg. Slekt og artnamn på latin står i kursiv, norske namn i klammer:




  • Anacamptis (Narrmarihandslekta)

    • morio (Narrmarihand)



  • Cephalanthera (Skogfrueslekta)


    • longifolia (Kvit skogfrue)


    • rubra (Raud skogfrue)




  • Chamorchis (Fjellkurleslekta)

    • alpina (Fjellkurle)



  • Coeloglossum (Grønkurleslekta)

    • viride (Grønkurle)

      • islandicum (Islandsgrønnkurle)




  • Corallorhiza (Korallrotslekta)

    • trifida (Korallrot)



  • Cypripedium (Mariskoslekta)

    • calceolus (Marisko)



  • Dactylorhiza (Marihandslekta)


    • fuchsii (Skogmarihand)


    • incarnata (Engmarihand)

      • coccinea (kysstype)

      • cruenta (Blodmarihand)

      • incarnata (Vanleg engmarihand)




    • lapponica (Lappmarihand)


    • maculata (Flekkmarihand)


    • praetermissa (Stormarihand)


    • purpurella (Purpurmarihand)


    • sambucina (Systermarihand)


    • traunsteineri (Smalmarihand)




  • Epipactis (Flangreslekta)


    • atrorubens (Raudflangre)


    • helleborine (Breiflangre)
      • neerlandica (Jærflangre)



    • palustris (Myrflangre)




  • Epipogium (Huldreblomslekta)

    • aphyllum (Huldreblom)



  • Goodyera (Knerotslekta)

    • repens (Knerot)



  • Gymnadenia (Brudesporeslekta)

    • conopsea (Brudespore)
      • densiflora (Tett brudespore)




  • Hammarbya (Myggblomslekta)¹

    • paludosa (Myggblom)



  • Herminium (Honningblomslekta)

    • monorchis (Honningblom)



  • Liparis

    • loeselii (Fettblad)



  • Listera (Tvibladslekta)


    • cordata (Småtviblad)


    • ovata (Stortviblad)




  • Lysiella (Sibirnattfiol-slekta)

    • oligantha (Sibirnattfiol)



  • Microstylis (Knottblomslekta)

    • monophyllos (Knottblom)



  • Neottia (Fuglereirslekta)

    • nidus-avis (Fuglereir)



  • Nigritella (Svartkurleslekta)²

    • nigra (Svartkurle)



  • Ophrys (Flugeblomslekta)

    • insectifera (Flueblom)



  • Orchis (Vårmarihandslekta)

    • mascula (Vårmarihand)



  • Platanthera (Nattfiolslekta)


    • bifolia (Nattfiol)


    • montana (Grov nattfiol)




  • Pseudorchis (Kvitkurleslekta)


    • albida (Kvitkurle)


    • straminea (Fjellkvitkurle)




Denne klassifiseringa er henta frå den norske nettstaden ArtsDatabanken.[2] Fylgjande skil seg frå ein del andre klassifiseringer:

¹ Slekta Hammarbya er ogso vanleg kjend som Malaxis. Altso Malaxis paludosa

² Slekta Nigritella ligg nær slekta Gymnadenia, og er ofte rekna som del av henne. Altso Gymnadenia nigra.



Bilete |


Bilete av dei fleste norske orkideartane.






  • Narrmarihand







  • Raud skogfrue







  • Fjellkurle







  • Korallrot







  • Engmarihand







  • Flekkmarihand







  • Stormarihand







  • Purpurmarihand







  • Søstermarihand







  • Raudflangre







  • Breiflangre







  • Myrflangre







  • Huldreblom







  • Knerot







  • Myggblom







  • Honningblom







  • Fettblad







  • Småtviblad







  • Stortviblad







  • Fuglereir







  • Knottblom







  • Flueblom







  • Vårmarihand







  • Nattfiol







  • Grov nattfiol







  • Kvitkurle






Kjelder |





  1. ↑ Stevens, P. F. (2001 onwards). Angiosperm Phylogeny Website. Version 8, June 2007


  2. ↑ http://www.artsdatabanken.no


  • Artsdatabanken



  • Denne artikkelen bygger på «Orchid» frå Wikipedia på engelsk, den 30. juli 2008.



Spire Denne biologiartikkelen er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.




Autoritetsdata


  • GND

  • Dyntaxa

  • ITIS

  • EOL

  • NDL



-

Popular posts from this blog

Olav Thon

Image
Olav Thon Fødd 29. juni 1923 Ål Yrke forretningsdrivande Olav Thon på Commons Olav Thon (fødd 29. juni 1923) er ein norsk, stort sett sjølvlært forretningsmann, fødd i Ål i Hallingdal, som har gjort store pengar på særleg kjøp, bygging og utvikling av fast eigedom, mellom anna kjøpesentre, hotell og restaurantar, i både Noreg og somme andre land. Han vart Ridder av 1. klasse av St. Olavs Orden i 2003, og er som ivrig friluftsmann æresmedlem i Den Norske Turistforening etter å ha ytt store økonomiske bidrag til foreininga sine hytter og ruter i fjellet. Han er kjend for alltid å gå med ei karakteristisk strikkelue. Olav Thon i samtale med Trond Helleland på sentralbanksjefens årstale i februar 2016 I ung alder reiste Olav Thon til Newcastle for å lære seg engelsk, og han var seinare ei tid i Sveits, der han gjorde forretningar i import og eksport. Deretter tok han til å kjøpe faste eigedomar i Noreg med stor økonomisk suksess, verksemda voks snøgt og v...
Read more

Waikiki

Image
Denne artikkelen kan ha godt av ein språkvask , som reinskar opp målføringa og/eller innfører same språkstilen overalt. Denne artikkelen kan ha godt av ei opprydding for å nå ein høgare standard og/eller for å verta i tråd med standardoppsettet. Sjå korleis du redigerer ei side og stilmanualen for hjelp. Waikiki Land   USA Stat Hawaii Stad Honolulu Wikimedia Commons: Waikiki Utsyn over Waikiki Waikīkī er ein bydel i Honolulu, sør på øya Oahu, som er ei av Hawaii-øyane. Waikīkīstranda er ein av dei meste berømte strendene i verda. Waikīkī strekkjer seg langs stillehavskysten og har ei rekkje velrenommerte hotell. Bydelen er Hawaii-turismens høyborg. På Waikīkī Beach står ei statue av den lokale sportsstjerna Duka Kahanamoku. Kjelder | Denne artikkelen bygger på «Waikiki» frå Wikipedia på bokmål, den 4. november 2018. Denne artikkelen manglar kjelder eller referansar . Hjelp Wikipedia med å finna truverdige kjelder...
Read more

Tårekanal

Image
Tåreapparatet ( a ) Tårekjertel ( b ) Øvre tårepunkt ( c ) Øvre tårekanalikkel ( d ) Tåresekk ( e ) Nedre tårepunkt ( f ) Nedre tårekanalikkel ( g ) Tårekanal Tårekanalen eller nase-tårekanalen (av latin ductus nasolacrimalis ) er ein ductus som frakter overflødige tårer frå tåresekken til nasehola. Opninga inn mot nedre nasegang er delvis tildekt av ei ufullstendig slimhinnefold kalla Hasners ventil. Overflødige tårer strøymer gjennom tårekanalen og trekker inn i nedre nasegang. Dette er grunnen til at ein kan få rennande nase når ein gret, og at ein somme gonger kan kjenne saltsmaken av tårer i munnen. Både tårekanalen og tåresekken er tekt med fleirlaga sylinderepitel som inneheld slimproduserande begerceller, og er begge omgjevne av bindevev. Dakryostenose (tårekanalstenose) er ei innsnevring av tårekanalen som fører til epifora, ei overflod av tårer. Medfødd dakryostenose kan føra til cystisk utviding av tårekanalen ved at det dannast ein dakryocystocele. Personar m...
Read more